Co to umowa pożyczki i kiedy warto ją zawrzeć?

Zarówno w obrocie konsumenckim, jak i obrocie profesjonalnym, prawdopodobnie każda osoba fizyczna doświadczyła pożyczki, czy to po stronie pożyczkodawcy, czy pożyczkobiorcy, pożyczki w rodzinie są tego najlepszym przykładem. Jest to niezwykle popularna czynność prawna, która jednak powinna zawierać określone elementy. Przykładowo, dla niektórych umów pożyczki konieczne jest zawarcie umowy w odrębnym dokumencie. Czym cechuje się umowa pożyczki i czy  konieczne jest jej zawarcie na piśmie?

Czym jest umowa pożyczki?

Umowa pożyczki jest to jedna z umów nazwanych sklasyfikowana w części szczegółowej zobowiązań kodeksu cywilnego. Przez umowę pożyczki pożyczkodawca zobowiązuje się udzielić pożyczki, czyli przenieść na własność pożyczkobiorcy określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Pożyczkobiorca zobowiązuje się natomiast zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. 

Kiedy warto zawrzeć umowę pożyczki?

Przed każdym zawarciem umowy pożyczki należy rozważyć, czy wystarczą tylko ustne ustalenia z pożyczkobiorcą, czy konieczne jest spisanie umowy w określonej formie. Kodeks cywilny przewiduje, że umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 zł wymaga zachowania formy dokumentowej. Czy umowa pożyczki musi być zawarta na piśmie? Czy forma dokumentowa wymaga istnienia fizycznego dokumentu? 

Powyżej rozważane kwestie również zostały uregulowana w kodeksie cywilnym. Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. W praktyce oznacza to, że dla zachowania formy dokumentowej możliwa jest wymiana maili, wiadomości tekstowych czy skanów. 

W związku z tym może powstać pytanie, czy umowa pożyczki spisana na kartce jest ważna? Tak, taka umowa będzie ważna. Taka umowa, jeżeli będzie zawierała istotne dla umowy pożyczki elementy (które opisujemy poniżej) będzie skuteczna. Niemniej jednak należy pamiętać, że do zawarcia umowy pożyczki nie jest konieczne sporządzenie pisemnego dokumentu- może ona być zawarta także w drodze wymiany e-maili. Forma dokumentowa umowy pożyczki zdecydowanie sprzyja zawieraniu umów pożyczki na odległość. 

Z kim można zawrzeć umowę pożyczki?

Czy kodeks cywilny zawiera wymogi co do podmiotów zawierających umowę pożyczki? Odmiennie do kredytu, pożyczki może udzielić każdy, zarówno osoba fizyczna, przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie udzielania pożyczek. Co ciekawe, pożyczki może udzielać również  osoba prawna. 

W związku z powyższym, umowa pożyczki może być zawarta z firmą internetową, z członkiem rodziny, z małżonkiem, rodzicami, rodzeństwem czy inną osobą trzecią. Umowa pożyczki prywatnej (tj. takiej, która jest niezwiązana z prowadzoną działalnością gospodarczą) nie musi być oprocentowana, możliwe jest zawarcie takiej umowy pożyczki bez odsetek. Najpopularniejszym rodzajem pożyczki bez odsetek będzie zawarcie umowy pożyczki z rodzicami. 

Niezależnie od tego, z kim jest zawarta umowa pożyczki, warto pamiętać że w niektórych przypadkach zawarcie umowy pożyczki będzie wiązało się z koniecznością uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych (tzw. PCC). PCC w umowie pożyczki nie będzie jednak obowiązywał w niektórych darowizna w rodzinie (w tych w I grupie podatkowej do kwoty 9637 zł). W znacznej większości przypadków jednak konieczne będzie uiszczenie pcc od umowy pożyczki. 

Czy umowa pożyczki może być zawarta na czas nieokreślony?

Zwłaszcza w przypadku pożyczki między członkami rodziny, kwota zwrotu nie zawsze będzie znana stronom w momencie udzielania pożyczki. Czy pożyczka musi posiadać jasno określony termin zwrotu? Odpowiedź na to pytanie także przynosi kodeks cywilny. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

Oznacza to w praktyce, że umowa pożyczki może być zawarta na czas nieokreślony, a zwrot będzie miał nastąpić w ciągu 6 tygodni po wezwaniu. Co do zasady jest to ryzykowne dla pożyczkobiorcy, gdyż szczególnie w pożyczkach o znacznej wartości, pożyczkobiorca będzie musiał zwrócić całą sumę w relatywnie krótkim czasie. Warto zatem odrębnie uregulować tę kwestię w umowie. 

Co powinna zawierać umowa pożyczki?

Zgodnie z kodeksem cywilnym, aby umowa pożyczki była prawnie skuteczna, musi zawierać określone elementy. Są to w szczególności:

• Określenie danych stron umowy. wskazanie imion i nazwisk, adresów do doręczeń a także numerów PESEL. 
• Określenie przedmiotu pożyczki, czyli w szczególności wskazanie, czy przedmiotem pożyczki jest suma pieniędzy, czy też inny przedmiot oznaczony co do gatunku (np. tona  mąki, 50 kg cukru czy 150 hiacyntów). 
• Termin obowiązywania umowy pożyczki, oprocentowanie i warunki zwrotu. Tak jak wspominaliśmy, umowa pożyczki nie musi być oprocentowana, niemniej jednak jeżeli strony zdecydują się na wprowadzenie oprocentowania, konieczne jest precyzyjne określenie zasad wyliczenia odsetek. 

Rodzaje umów pożyczki

W obrocie cywilnoprawnym obowiązuje tzw. zasada swobody zawierania umów. Oznacza to, że każdy może w zasadzie dowolnie kreować umowy których jest stroną. Tym samym nie można jednoznacznie wskazać wszystkich możliwych rodzajów umowy pożyczki. Jako te najpopularniejsze można przytoczyć przede wszystkim umowę pożyczki w rodzinie, umowę pożyczki prywatnej oraz umowę pożyczki pieniędzy. Oprócz wyżej wymienionych można także wyróżnić umowę pożyczki rzeczy oznaczonych co do gatunku, umowę pożyczki na jeden miesiąc (tzw. chwilówka) czy pożyczkę lichwiarską (która co do zasady w Polsce jest zakazana), a także umowę pożyczki z pracownikiem. 

Umowa pożyczki w rodzinie

Jest to szczególny rodzaj pożyczki. Wiele osób pożyczając środki w rodzinie zapomina o tym, że umowa pożyczki w rodzinie jest taką samą czynnością prawną jak pożyczka od osoby trzeciej czy instytucji pożyczkowej. Należy zatem zachować formę dokumentową, jeżeli wartość pożyczki przekracza 1.000 zł. Umowa pożyczki w rodzinie najczęściej będzie nieodpłatna i nie będzie zawierała żadnego oprocentowania. Brak umowy pożyczki może powodować problemy dowodowe, w szczególności w przypadku śmierci pożyczkodawcy czy pożyczkobiorcy. Brak dokumentu może znacznie skomplikować relacje między spadkobiercami i utrudnić postępowanie spadkowe. 

Umowa pożyczki prywatnej

Umowa pożyczki prywatnej nie została szczegółowo scharakteryzowana w kodeksie cywilnym, przyjmuje się jednak, że przez umowę pożyczki prywatnej rozumie się pożyczkę zaciągniętą przez osobę fizyczną na jej prywatne potrzeby, a nie pożyczkę na cele przewidziane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Jeżeli po stronie pożyczkobiorcy będzie występował konsument, w umowie pożyczki należy zwrócić uwagę, czy nie zawiera ona klauzul niedozwolonych (które z mocy prawa nie będą wiązały konsumenta). Bardzo często pożyczkobiorcy będą zaciągali umowę pożyczki prywatnej na zakup samochodu. Z drugiej strony jednak, charakteru pożyczki prywatnej nie będzie miała umowa pożyczki wspólnika dla spółki z o.o. 

Umowa pożyczki pieniędzy

Tak jak wspominaliśmy powyżej, przedmiotem umowy pożyczki mogą być pieniądze, lub rzeczy oznaczone co do gatunku. W praktyce jednak najczęściej umowa pożyczki będzie dotyczyła pieniędzy. W takiej umowie warto pamiętać o terminie i sposobie przekazania pożyczki pożyczkobiorcy (np. czy środki mają zostać przekazane na rachunek bankowy czy w gotówce) i o terminie i sposobie zwrotu pożyczki. W umowie pożyczki pieniędzy można zastrzec odsetki jako forma wynagrodzenia pożyczkodawcy, należy jednak pamiętać, żeby wysokość odsetek nie przekraczała odsetek maksymalnych. Najczęściej przekazana pożyczkobiorcy tytułem pożyczki kwota nie będzie zwracana w całości. Umowy pożyczki zazwyczaj przewidują zwrot w ratach. 

Podsumowanie

Pomimo tego, że zarówno udzielenie, jak i zaciągnięcie pożyczki jest niezwykle popularną czynnością prawną, wiele osób zapomina, że powyżej pewnych progów może wiązać się z koniecznością zawarcia pisemnej umowy. Aby umowa pożyczki była prawnie skuteczna, dobrze jest skonsultować treść jej postanowień z prawnikiem, celem wypracowania dobrego wzoru umowy pożyczki, który będzie mógł być stosowany powszechnie. Na powyższe powinny zwrócić szczególną uwagę tzw. instytucje pożyczkowe. Gdy te bowiem dopuszczą wadliwe umowy pożyczki do obrotu, może to przesądzić nawet o nieważności całej umowy, co jest co do zasady bardzo niekorzystne dla pożyczkodawcy. O ile pisemna umowa pożyczki nie jest wymogiem kodeksowym, o tyle umowa pożyczki na piśmie będzie bardzo bezpieczna dla obu stron- zarówno pożyczkodawcy, jak i pożyczkobiorcy.